Η ανάπτυξη ενός παιδιού είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει φυσικές, γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές αλλαγές. Οι περισσότεροι γονείς βιώνουν με ενθουσιασμό τα πρώτα βήματα, τις πρώτες λέξεις, το ξεκίνημα στο σχολείο.
Τι γίνεται όμως όταν κάποιο παιδί καθυστερεί να μιλήσει ή δεν παίζει όπως τα άλλα; Πότε μια διαφοροποίηση είναι φυσιολογική ποικιλία και πότε σημάδι ότι χρειάζεται παρέμβαση; Αυτό το άρθρο στοχεύει να δώσει σαφείς πληροφορίες για τα βασικά αναπτυξιακά στάδια των παιδιών από τη γέννηση ως τα πρώτα σχολικά χρόνια, και να βοηθήσει τους γονείς να αναγνωρίσουν πότε αξίζει να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό.
Τι είναι τα αναπτυξιακά ορόσημα;
Τα αναπτυξιακά ορόσημα είναι συμπεριφορές και δεξιότητες που αναμένεται να εμφανίσει ένα παιδί σε συγκεκριμένες ηλικίες. Αυτά περιλαμβάνουν την κινητική ανάπτυξη, όπως για παράδειγμα μπουσούλημα, βάδισμα και χρήση χεριών, την γλωσσική ανάπτυξη, όπως πρώτες λέξεις και σχηματισμός προτάσεων, την γνωστική ανάπτυξη (π.χ. σκέψη, λύση προβλημάτων) και την κοινωνική-συναισθηματική ανάπτυξη, η οποία κυρίως περιλαμβάνει παιχνίδι με άλλους και έκφραση συναισθημάτων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε παιδί αναπτύσσεται με τον δικό του ρυθμό και υπάρχει ένα εύρος “φυσιολογικότητας”. Όμως, ορισμένες σημαντικές αποκλίσεις μπορεί να υποδηλώνουν ανάγκη για περαιτέρω αξιολόγηση.
Αναπτυξιακά στάδια και τι να προσέξω
0 – 12 μηνών: Το ξεκίνημα της εξερεύνησης
Στην περίοδο αυτή συνηθισμένες δεξιότητες είναι το βρέφος να μπορεί να στρέφει το κεφάλι προς ήχους, να ανταποκρίνεται με χαμόγελο, να κρατά αντικείμενα και τα φέρνει στο στόμα, να κάθεται με ή χωρίς στήριξη και να μπουσουλάει ή να προσπαθεί να σταθεί όρθιο. Πότε πρέπει να ανησυχήσετε;
Σε περίπτωση που το μωρό σας δεν ανταποκρίνεται σε ήχους ή οπτικά ερεθίσματα (π.χ. δεν κοιτάζει πρόσωπα), δεν μπορεί να στηρίξει το κεφάλι του μέχρι τον 4ο μήνα, δεν κάθεται μέχρι τον 9ο μήνα ή δεν εκφράζει ήχους ή γέλιο μέχρι τον 6ο μήνα, τότε θα πρέπει να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό.
1 – 2 ετών: Η εποχή της πρώτης ανεξαρτησίας
Συνήθως, την περίοδο αυτή, μέχρι τους 18 μήνες, το παιδί έχει καταφέρει να περπατάει μόνο του , μέχρι να κλείσει τα 2 του χρόνια θα πρέπει να λέει 5 έως 50 λέξεις περίπου, να δείχνει με το δάχτυλο αυτό που θέλει αλλά και να μιμείται ενήλικες και να παίζει συμβολικά (π.χ. ταΐζει την κούκλα). Ποιες συμπεριφορές παρεκκλίνουν από το μοτίβο αυτό;
Σε περίπτωση που δεν έχει κατακτήσει το περπάτημα έως τους 18 μήνες, αν δεν χρησιμοποιεί λόγο για να επικοινωνήσει μέχρι τον δεύτερο χρόνο, ούτε μέσω λέξεων, ούτε μέσω ήχων, αλλά και αν δεν δείχνει ή δεν έχει οπτική επαφή ή δεν αντιδρά στο όνομά του, τότε καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό, ώστε να εξετάσει λεπτομερώς την περίπτωσή σας και να σας δώσει απαραίτητες οδηγίες.
Αυτή η ηλικία είναι κρίσιμη για τον εντοπισμό αναπτυξιακών διαταραχών, όπως ο αυτισμός. Η απουσία κοινωνικής αλληλεπίδρασης (π.χ. δεν μιμείται, δεν κοιτάζει στα μάτια) είναι σημαντικό σημείο παρατήρησης.
2 – 3 ετών: Η περίοδος της έντονης ανάπτυξης
Οι συνηθισμένες δεξιότητες στην ηλικία αυτή είναι να φτιάχνει προτάσεις 2-3 λέξεων, να κατανοεί απλές οδηγίες, να τρέχει, να σκαρφαλώνει, να πετάει μια μπάλα και να αρχίζει να παίζει με άλλα παιδιά. Σε περίπτωση που δε σχηματίζει φράσεις μέχρι τα 3, που δεν μπορεί να ακολουθήσει απλές εντολές ή αν δείχνει έντονη απομόνωση ή επιθετικότητα και δυσκολεύεται υπερβολικά στη λεπτή κινητικότητα (π.χ. να κρατήσει κουτάλι), προτείνεται να μιλήσετε με κάποιον ειδικό.
Αν και πολλοί γονείς υποτιμούν την αξία της πρώιμης παρέμβασης, αυτή η περίοδος είναι ιδανική για τη διόρθωση δυσκολιών μέσω εργοθεραπείας, λογοθεραπείας ή παιγνιοθεραπείας.
4 – 6 ετών: Η ηλικία της μάθησης και κοινωνικοποίησης
Στη φάση αυτή πλέον το παιδί θα πρέπει να διαθέτει εμπλουτισμένο λεξιλόγιο, να έχει αναπτύξει λογική σκέψη και φαντασία, να συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια και να κατέχει βασικές προμαθηματικές και προαναγνωστικές δεξιότητες. Αν το παιδί δεν μπορεί να σχηματίσει κατανοητές προτάσεις, αν δεν συγκεντρώνεται καθόλου ή δεν ακολουθεί οδηγίες, αν δείχνει υπερβολική επιθετικότητα ή έντονο άγχος για απλές δραστηριότητες και αν παρουσιάζει έντονες εμμονές ή στερεοτυπίες (π.χ. επαναλαμβανόμενες κινήσεις χωρίς λειτουργία), τότε η προσέγγιση ενός ειδικού θεωρείται απαραίτητη.
Σε αυτή την ηλικία αναδύονται πιο εμφανώς διαταραχές όπως ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα) ή μαθησιακές δυσκολίες, που μπορούν να αντιμετωπιστούν με σωστή εκπαιδευτική καθοδήγηση.
Πότε να ζητήσω βοήθεια;
Η γενική οδηγία είναι: αν το ένστικτό σας λέει ότι “κάτι δεν πάει καλά”, μιλήστε με έναν ειδικό. Ένας παιδίατρος, αναπτυξιολόγος ή παιδοψυχολόγος μπορεί να πραγματοποιήσει αναπτυξιακή αξιολόγηση και να δώσει κατευθύνσεις.
Δεν χρειάζεται να περιμένετε να «περάσει μόνο του». Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά στην πορεία του παιδιού. Στο Ειδικό Κέντρο Παιδιού υπάρχουν επαγγελματίες που μπορούν να σας βοηθήσουν με τα τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζει το
Συμβουλές για τους γονείς
Είναι σημαντικό να παρατηρείτε χωρίς πανικό. Μια μικρή καθυστέρηση δε σημαίνει απαραίτητα πρόβλημα.
Μπορείτε επίσης να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας. Ημερολόγιο ανάπτυξης ή βίντεο βοηθούν τον ειδικό στην αξιολόγηση. Οι καταγραφές αυτές, βέβαια, θα πρέπει να γίνονται με φυσικό τρόπο, αν για παράδειγμα τραβάτε βίντεο το παιδί σας, ώστε να μην του μεταφέρετε το άγχος σας και επηρεαστεί και το ίδιο ψυχολογικά.
Μιλήστε, επίσης, με εκπαιδευτικούς. Οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι παρατηρούν συχνά πράγματα που ξεφεύγουν στους γονείς. Μπορείτε να εμπιστευτείτε και τους ειδικούς. Μια έγκυρη εκτίμηση δεν στιγματίζει το παιδί – του δίνε ευκαιρίες.
Πάνω από όλα όμως, μην συγκρίνετε με άλλα παιδιά. Η σύγκριση φέρνει άγχος – κάθε παιδί είναι μοναδικό και θα πρέπει να ακολουθήσει το δικό του δρόμο, ο οποίος ίσως διαφέρει κάποιες φορές από αυτόν άλλων παιδιών.
Τι συμπεραίνουμε λοιπόν;
Η ανάπτυξη του παιδιού είναι ένα φυσικό αλλά και μοναδικό φαινόμενο. Η γνώση των αναπτυξιακών σταδίων βοηθά τους γονείς να κατανοήσουν τη φυσιολογική πορεία, αλλά και να εντοπίσουν πιθανά σημεία ανησυχίας.
Το πιο σημαντικό; Να προσφέρετε στο παιδί σας ένα ασφαλές, υποστηρικτικό περιβάλλον, με ανοιχτή επικοινωνία, παιχνίδι και αγάπη. Ανεξάρτητα από τους ρυθμούς ανάπτυξης, αυτό είναι που το βοηθά να ανθίσει.