Φοβάται ο Γιάννης το θεριό… και το θεριό «κοιμάται»

Ένας διακαής πόθος μεγάλων κατασκευαστικών ομίλων (εγχώριων και ξένων) φαίνεται ότι αρχίζει να υλοποιείται. Αναφερόμαστε στη μακρόχρονη επιδίωξη της παραχώρησης στο ιδιωτικό κεφάλαιο του συνόλου, σχεδόν, της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ). Τους διαγωνισμούς για την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων, με τη μέθοδο της Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), σε μια σειρά περιοχές της Ελλάδας (Δυτική Μακεδονία, Πελοπόννησος, Σέρρες, Αχαΐα, Ηλεία, Αιτωλοακαρνανία) ακολούθησε η έναρξη της δημοπράτησης τεσσάρων (4) μεγάλων μονάδων επεξεργασίας στην Αττική (δύο σε Φυλή – Α. Λιόσια και από μία σε Κερατέα και Γραμματικό), που αποτελούν και το πολυπόθητο «φιλέτο». Οι μονάδες της Αττικής ενδέχεται, στην πορεία, να γίνουν και επτά (7), αν προστεθούν και οι τρεις μονάδες κομποστοποίησης.

Το οικονομικό αντικείμενο της κατασκευής των νέων έργων (άμεσα), αλλά και αυτό της διαχείρισής τους (για πάρα πολλά χρόνια) είναι τεράστιο. Οπότε, δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι στην ατζέντα της τρόικας η διαχείριση των απορριμμάτων κατέχει περίοπτη θέση. Ούτε είναι ανεξήγητη η προκλητική δραστηριότητα των κ. Φούχτελ και Ράιχενμπαχ, που αλωνίζουν την περιφέρεια, ασκώντας αφόρητες πιέσεις σε περιφερειάρχες και δημάρχους για τη δρομολόγηση των έργων. Τακτική που δεν είναι χωρίς αποτέλεσμα, αφού, για να φτάσουμε ως εδώ, άλλαξε, μαζί με πολλά άλλα και το ρυθμιστικό πλαίσιο. Έτσι, ο σχεδιασμός και η διαχείριση των ΑΣΑ ανατέθηκε στους νέους διαπεριφερειακούς φορείς διαχείρισης, με πολυπληθή διοικητικά συμβούλια χωρίς αντικείμενο και με ολιγομελείς, πλήρως ελεγχόμενες, εκτελεστικές επιτροπές, που αποφασίζουν ερήμην της αυτοδιοίκησης. Στην περίπτωση της Αττικής, το ρόλο αυτό επιτελεί ο Ειδικός Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Ν. Αττικής (ΕΔΣΝΑ), με πρόεδρο τον (και) περιφερειάρχη Αττικής κ. Σγουρό.

Για να εστιάσουμε στην περίπτωση της Αττικής, που αποτελεί τον πυρήνα του εξελισσόμενου σχεδίου, θα πρέπει να προσθέσουμε ότι τα μέσα δεν περιορίστηκαν στο ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων. Στον κ. Σγουρό (για να μιλήσουμε σχηματικά) προσφέρθηκε αμέριστη πολιτική υποστήριξη, που εκφράστηκε με αμέτρητες δηλώσεις κυβερνητικών παραγόντων και στελεχών της ευρωπαϊκής ένωσης. Λειτούργησαν διαδικασίες τύπου «fast track» για την ένταξη στα συγχρηματοδοτούμενα έργα και για την υπαγωγή στις ΣΔΙΤ, ενώ του υποσχέθηκαν και «δικονομικό fast track», για το ενδεχόμενο δικονομικών εμπλοκών. Του αφαίρεσαν το βάρος του πολιτικού χειρισμού της εγκατάστασης στην Κερατέα, παρότι είναι αρμοδιότητα του ΕΔΣΝΑ, αναθέτοντας τις σχετικές συνεννοήσεις στο ΥΠΕΚΑ. Έφτασαν στο σημείο να του υποσχεθούν ότι θα δεσμεύσουν όλα τα διαθέσιμα κονδύλια του ΕΣΠΑ (150 εκατ. ευρώ) για τα συγκεκριμένα έργα, μη αφήνοντας ούτε ένα λεπτό στους δήμους για δραστηριότητες διαλογής στην πηγή ή για δράσεις αποκεντρωμένης διαχείρισης. Μείωσαν το ποσοστό συμμετοχής των ιδιωτών στις ΣΔΙΤ και γι αυτό το μειωμένο ποσοστό άνοιξαν δρόμο ενίσχυσης από τα κοινοτικά ταμεία (πρόγραμμα Jessica), μη τυχόν και ξοδευτούν οι εργολάβοι, χρησιμοποιώντας ίδια κεφάλαια.

Τι περισσότερο θα μπορούσε να περιμένει ο κ. Σγουρός; Κι όμως, ανεξήγητα για πολλούς, ο κ. Σγουρός ανακοίνωσε στις 18/12 ότι παραιτείται, χωρίς να διευκρινίζει από ποια θέση (του περιφερειάρχη, του προέδρου του ΕΔΣΝΑ ή και από τις δύο;) και ότι έχει θέσει την παραίτησή του στη διάθεση του πρωθυπουργού. Αργότερα, αιτιολόγησε τη συγκεκριμένη κίνηση με το σκεπτικό ότι η τοποθέτησή του ως επικεφαλής του ΕΔΣΝΑ έγινε με νομοθετική ρύθμιση στη Βουλή. Αστείο επιχείρημα, φυσικά. Με αυτήν τη λογική, όλοι οι παραιτούμενοι από θέσεις, των οποίων η σύσταση έχει γίνει με κάποιο νομοθέτημα, θα έπρεπε να απευθύνονται στον πρωθυπουργό.

Αν κρίνει κανείς-μία από τα παραπάνω, εύκολα μπορεί να οδηγηθεί στην εκτίμηση ότι πρόκειται για μια κίνηση εντυπωσιασμού, με μια μεγάλη δόση θεατρικότητας. Το στοιχείο αυτό είναι εμφανές σε όλη την πορεία του κ. Σγουρού, ο οποίος καλλιεργεί συστηματικά την εικόνα του άφθαρτου «μοναχικού καβαλάρη», που τα βάζει με τα κακώς κείμενα και εκπροσωπεί την «ανοργάνωτη πλειοψηφία», όπως συνηθίζει να λέει τελευταία. Πρόκειται για μια τακτική που θα συνεχιστεί, όσο βλέπει ότι διαλύεται «στα εξ ων συνετέθη» το σκληρό κομματικό κατεστημένο, που από πρόεδρο της περιβόητης ομοσπονδίας άρσης βαρών τον «έχρισε», αρχικά, νομάρχη και μετά περιφερειάρχη με το ισχνό ποσοστό του 24%.

Είναι, όμως, μόνο αυτό; Διότι υπάρχει και εκείνο το τμήμα των δηλώσεων του κ. Σγουρού, που καλούν την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό να σταματήσουν να κρύβονται πίσω από τα προβλήματα και να αποδείξουν έμπρακτα ότι στηρίζουν τις επιλογές του (τον περιφερειακό σχεδιασμό, που είναι νόμος του κράτους, όπως λέει). Τι είναι, αλήθεια, αυτό που κάνει τον κ. Σγουρό να λέει, όσα λέει, μετά την τόση στήριξη και την τόση ελευθερία κινήσεων που του έχει δοθεί; Πώς γίνεται τη μια να κομπορρημονεί ότι αυτός θα λύσει τα προβλήματα, που οι προκάτοχοί του τα προηγούμενα 30 χρόνια δεν μπόρεσαν να λύσουν, και από την άλλη να εμφανίζεται εκτεθειμένος; Πώς γίνεται να βαυκαλίζεται με τον τίτλο του «μικρού πρωθυπουργού» και, ταυτόχρονα, να δείχνει τόσο αδύναμος;

Θα διακινδυνεύσουμε μια εκτίμηση: αυτό που «τρομάζει» τον κ. Σγουρό δεν είναι τίποτα άλλο από τη συνειδητοποίηση του μεγέθους της σκανδαλώδους (περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά) επιλογής, που έχει κληθεί να φέρει σε πέρας, γεγονός που τον οδηγεί στην αγωνιώδη αναζήτηση συνενόχων. Η ανησυχία που τον διακατέχει, ο πομπώδης λόγος που χρησιμοποιεί και οι σπασμωδικές του ενέργειες οφείλονται στο ότι καταλαβαίνει πως οι ώμοι του είναι μικροί για να σηκώσουν το βάρος των πιθανών αντιδράσεων, που εγκυμονούν οι αποφάσεις του, από το (δυνητικά) «αντίπαλο δέος».

Στο ερώτημα αν υπάρχει «αντίπαλο δέος» η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο κάτω από όρους και προϋποθέσεις. Το βέβαιο είναι ότι αν, όντως, υπάρχει «αντίπαλο δέος», δεν μπορεί παρά να το αναζητήσουμε στους εξής δύο παράγοντες:

· αφενός, στην αντίληψη της εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμμάτων (φιλοπεριβαλλοντικής, οικονομικής, με δημόσιο χαρακτήρα και κοινωνικό όφελος), που βρίσκεται στον αντίποδα του εφαρμοζόμενου σχεδίου.

· αφετέρου, σε εκείνο το κοινωνικό – πολιτικό μπλοκ δυνάμεων, που έχει ισχυρούς λόγους να ακυρώσει τα σχέδια που προωθούν κράτος και εργολάβοι: αυτοδιοικητικοί, εργαζόμενοι στην αυτοδιοίκηση, κινήματα πολιτών, κάτοικοι «στοχοποιημένων» περιοχών, αλληλέγγυοι κλπ..

Σε ότι αφορά στον πρώτο παράγοντα, τα δύο τελευταία χρόνια ζούμε την αξιοζήλευτη ωρίμανση μιας συγκροτημένης αντίληψης, που συνηθίσαμε να την περιγράφουμε σαν την «αποκεντρωμένη διαχείριση, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και κοινωνική συμμετοχή». Δεν πρόκειται για την ανακάλυψη του τροχού. Στην ουσία, μιλάμε για τη συνάρθρωση της συμπυκνωμένης διεθνούς εμπειρίας και των καλών πρακτικών, του βαθύτερου πνεύματος των εξελίξεων (και) στην εθνική νομοθεσία (με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ) και της πολιτικής θέσης για την υπεράσπιση του ευρύτερου δημόσιου συμφέροντος.

Το καινούργιο στην υπόθεση, συνεπώς, δεν το αντιπροσωπεύουν οι επιμέρους αντιλήψεις, πολλές από τις οποίες είχαν, ήδη ευρεία απήχηση (διαλογή στην πηγή, ανακύκλωση, κομποστοποίηση κλπ.), αλλά η μορφοποίησή τους σε μια ενιαία πρόταση, που πρωτοδιατυπώθηκε το Φλεβάρη – Μάρτη του 2011 από μια κινηματική συλλογικότητα πολιτών, την «Πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων», σχεδόν ταυτόχρονα με τη συγκρότησή της.

Με τον τρόπο αυτό, η πρόταση απέκτησε γρήγορα αναγνωρισιμότητα και συνέβαλε σε μια δημιουργική συνάντηση με παράλληλους προβληματισμούς και διεργασίες στο εσωτερικό συλλογικοτήτων, φορέων, αυτοδιοικητικών σχημάτων και πολιτικών οργανισμών, πολλούς από τους οποίους επηρέασε. Η, σχετικά επαρκής, τεχνική και οικονομική προσέγγιση που συνόδευσε την πρόταση, σε συνδυασμό με την ανάδειξη των στρεβλώσεων της υφιστάμενης διαχείρισης (π.χ. τον απαράδεκτο τρόπο λειτουργίας των συστημάτων ανακύκλωσης συσκευασιών – μπλε κάδοι), έδωσε στη συγκεκριμένη εναλλακτική πρόταση τα χαρακτηριστικά, όχι απλά, μιας καλής θεωρητικής σύλληψης, αλλά αυτά μιας πρότασης άμεσα εφαρμόσιμης με απτά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο κ. Σγουρός και οι υποστηρικτές του ποτέ δεν επιχείρησαν μια ευθεία αντιπαράθεση με αυτή την αντίληψη.

Περισσότερο χαρακτηριστική, όμως, του δυναμισμού που εμπεριέχει η αντίληψη της αποκεντρωμένης διαχείρισης είναι η επίκλησή της (αυτούσιας ή επιμέρους πλευρών της) από μια σειρά παραγόντων, που εμπλέκονται στη διαχείριση των απορριμμάτων και οι οποίοι δεν συμπεριλαμβάνονται στους φανατικούς υποστηρικτές της. Όπως:

• του στελέχους της ΕΕ κ. Κρεμλή, υποστηρικτή του κ. Σγουρού στις δημοπρατήσεις των έργων της Αττικής, τα οποία, σε συνέντευξή του πριν λίγους μήνες, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει «φαραωνικά».

• της καθηγήτριας κ. Λοϊζίδου, μελετήτριας αντίστοιχων έργων με αυτά της Αττικής, με θετική στάση στην καύση των απορριμμάτων, η οποία σε μια σειρά ημερίδες φέρεται να υποστηρίζει τα έργα μικρής κλίμακας.

• του δημάρχου Φυλής κ. Μπουραΐμη, που εμφανίστηκε στο τελευταίο δημοτικό συμβούλιο να υιοθετεί το σύνολο της πρότασης, προκειμένου να δικαιολογήσει την εμφανή πρόθεσή του να έχει «μερίδιο» και συμμετοχή στα νέα έργα.

• του δημάρχου Λαυρεωτικής κ. Λεβαντή, στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει την εμπλοκή του σε μια αέναη διαπραγμάτευση με το ΥΠΕΚΑ και τον κ. Σγουρό, μέσω μιας πρότασης, υποτίθεται τοπικής διαχείρισης, που το προδιαγεγραμμένο τέλος της θα είναι η ενσωμάτωση και η αποδοχή του υφιστάμενου σχεδιασμού.

Με αυτές τις προϋποθέσεις, θα περίμενε κανείς-μία ότι τοποθετήσεις σαν τις παραπάνω θα ήταν «βούτυρο στο ψωμί» αυτών που έχουν πραγματικό συμφέρον από την εφαρμογή της εναλλακτικής αντίληψης των απορριμμάτων. Μιλάμε, φυσικά, για το κοινωνικό – πολιτικό μπλοκ δυνάμεων, που προαναφέρθηκε. Αυτό, δηλαδή, που στην (παραφρασμένη) λαϊκή ρήση του τίτλου θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει το «θεριό». Κι όμως: όσο ελπιδοφόρα κι αν είναι η ύπαρξη ενός «εργαλείου μάχης» (της εναλλακτικής πρότασης), άλλο τόσο προβληματισμό γεννά η αναντιστοιχία του με την παθητική στάση εκείνων που έχουν άμεσο συμφέρον από την αξιοποίηση και τη μαχητική υπεράσπισή του.

Είναι θέμα προτεραιοτήτων; Είναι θέμα ελλιπούς κατανόησης και υποβάθμισης της σημασίας των όσων γίνονται στον κρίσιμο αυτόν τομέα; Είναι θέμα αδυναμίας συγκρότησης ενός μαχητικού μετώπου αντίστασης; Όποιες κι αν είναι οι εξηγήσεις και οι ερμηνείες, απαραίτητες για την αντιμετώπιση του παραπάνω φαινομένου, οφείλουν να δοθούν από τους ίδιους τους εμπλεκόμενους. Εκείνο που μας αντιστοιχεί να κάνουμε, σαν «Πρωτοβουλία συνεννόησης», είναι να επαναφέρουμε, για μια ακόμη φορά, ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα:

1. Πως εξηγείται η απάθεια της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης και της συλλογικής της εκπροσώπησης (Περιφερειακής Ένωσης Δήμων – ΠΕΔ Αττικής) όταν επιχειρείται η απόσπαση από αυτήν και η πλήρης ιδιωτικοποίηση ενός από τους βασικότερους τομείς της αρμοδιότητάς της; Γιατί αδιαφορεί στην προοπτική της εκτόξευσης του κόστους διαχείρισης, δηλαδή των δημοτικών τελών, όταν με την εφαρμογή της εναλλακτικής πρότασης μπορεί να το μειώσει σημαντικά; Γιατί γίνεται συνένοχη στην εκχώρηση του τμήματος της διαχείρισης (ανακύκλωση συσκευασιών), που μπορεί να αποφέρει έσοδα, όταν με δική της διαχείριση ένας μέσος δήμος της Αττικής μπορεί προοπτικά να έχει έσοδα μέχρι και 1,5 εκ. ευρώ το χρόνο;

2. Για ποιο λόγο οι εργαζόμενοι στην τοπική αυτοδιοίκηση παρακολουθούν απαθείς τις εξελίξεις; Αρκεί η περιστασιακή και καθυστερημένη, στην προκειμένη περίπτωση, παρέμβαση της συνδικαλιστικής ηγεσίας της ΠΟΕ ΟΤΑ κι αυτή χωρίς απόλυτα σαφή στόχευση και με ανεπαρκή τεκμηρίωση; Πως γίνεται, τη στιγμή που πρωτοστατούν στον αγώνα κατά των διαθεσιμοτήτων, να μην αντιλαμβάνονται ότι κινδυνεύουν χιλιάδες θέσεις εργασίας από τη συρρίκνωση των δημοτικών δραστηριοτήτων και από το συγκεντρωτικό – ιδιωτικοποιημένο μοντέλο διαχείρισης που προωθείται;

3. Γιατί απουσιάζουν τα πολιτικά αντανακλαστικά της αριστεράς, όλων των αποχρώσεων; Μπορούν περιστασιακές κοινοβουλευτικές παρεμβάσεις ή άλλου είδους χαλαρές καταγγελίες να υποκαταστήσουν την αναγκαία καθημερινή πολιτική πίεση στα κέντρα λήψης αποφάσεων; Τι κάνουν οι αριστερές δημοτικές πλειοψηφίες και τα αριστερά δημοτικά σχήματα, για να ανατρέψουν στην πράξη τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς; Πού είναι οι πρωτοβουλίες διαμόρφωσης τοπικών σχεδίων διαχείρισης και συγκρότησης των κοινωνικών συνεργασιών που θα τα στηρίξουν;

4. Τι είναι αυτό που κρατά καθηλωμένες ή περιθωριοποιημένες τις κοινωνικές αντιδράσεις στις «στοχοποιημένες» περιοχές της Αττικής (Φυλή, Γραμματικό, Κερατέα); Ποιες ιδιοτελείς δεσμεύσεις ή παραπλανητικές υποσχέσεις αναστέλλουν την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των τοπικών κοινωνιών, σε περιοχές που κινδυνεύουν με ολοκληρωτική περιβαλλοντική κατάρρευση, κατά το πρότυπο της Φυλής; Ποιες αγκυλώσεις, μονομέρειες και τοπικιστικές οπτικές εμποδίζουν τις ευρείες συσπειρώσεις και την κοινή δράση πολιτών και συλλογικοτήτων, που, αποδεδειγμένα, έχουν δοκιμαστεί σε σκληρές μάχες και αγώνες και στις τρεις περιοχές;

5. Γιατί λείπει ένα ευρύτερο κίνημα συλλογικής, κινηματικής δράσης σε ένα θεματικό αντικείμενο, που αποτελεί προνομιακό πεδίο διεκδίκησης για τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα; Δεν ήταν αρκετά διδακτική η εμπειρία από τον γρήγορο εκφυλισμό ενός τεράστιου κινήματος αλληλεγγύης στον αγώνα των κατοίκων της Κερατέας; Ακριβώς επειδή περιορίστηκε στην αντιαυταρχική και αντικατασταλτική πλευρά του, υποτιμώντας πλήρως τα αιτήματα για την ανατροπή του υφιστάμενου σχεδιασμού και την εφαρμογή μιας εναλλακτικής διαχείρισης με κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Είναι προφανής ο ρητορικός χαρακτήρας των ερωτημάτων. Στην ουσία υποδηλώνουν θέση. Και μια στάση που εξακολουθεί να είναι εφικτή, όσο κι αν τα χρονικά περιθώρια μιας ριζικής ανατροπής στενεύουν. Αρκεί να πιστέψουμε σε κάτι τέτοιο και να το θελήσουμε. Το θέλουμε;

Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο, σε συντομευμένη μορφή, δημοσιεύτηκε στο φύλλο της Παρασκευής 11/1/2013 της “Εφημερίδας των συντακτών”